Artrose bij je hond

Artrose is een gewrichtsaandoening die progressief van aard is en helaas niet te genezen is. Het is een vrij veelvoorkomende aandoening (tot 20% van de honden krijgt hiermee te maken). Genetische factoren, leeftijd, systemische problemen zoals obesitas, en trauma aan het gewricht zelf spelen mee in de ontwikkeling ervan. De volgende symptomen kunnen optreden:
 

• Kreupelheid
• Problemen met het uitvoeren van bepaalde fysieke activiteiten, zoals springen en klimmen
• Stijfheid (in het algemeen of na inactiviteit)
• Pijn
• Overvulde gewrichten
• Spieratrofie
• Veranderde range of motion
• Verandering in de gangen
• Verandering in gedrag

Gelukkig valt er veel te managen om het proces te vertragen en de chronische pijn die ermee gepaard gaat aan te pakken. Raadpleeg bij verdenking van artrose altijd een dierenarts. Het kan namelijk ook een secundair probleem zijn. Om de artrose te vertragen en de pijn aan te pakken kun je aanpassingen maken op de volgende vlakken:
 

• Voeding
• Omgeving
• Beweging

Voeding voor een hond met artrose

Artrose wordt veroorzaakt door chronische laaggradige ontsteking in het lichaam, èn veroorzaakt chronische ontsteking in de gewrichten. Het primaire doel van het dieet is daarom het afremmen van ontsteking. Dit doe je door te zorgen dat de hond op gewicht blijft, en door het aanbieden van gezonde voedingsmiddelen die ontstekingsfactoren afremmen. Een te dikke hond is op twee manieren niet bevorderlijk voor artrose; het overtollige gewicht zorgt voor extra belasting van de toch al pijnlijke gewrichten, en vetweefsel functioneert als een endocrien orgaan waarbij het verschillende ontstekingsbevorderende stoffen afgeeft. Let dus op de calorie-inname van je hond! Ten tweede moet de voeding ontstekingsremmende ingrediënten bevatten en ontstekingsbevorderende ingrediënten moeten vermeden worden. Helaas is dit makkelijker gezegd dan gedaan, vooral in het geval van brok.

De makkelijkste optie lijkt om een voeding te kiezen wat speciaal voor honden met artrose geproduceerd wordt. Echter laat de regulatie wat betreft diervoeding nog veel te wensen over en kunnen dit soort voeders alsnog schadelijke ingrediënten bevatten. Ook zijn claims die door de fabrikanten gemaakt worden niet altijd bewezen. Stoffen zoals glucosamine kunnen bijvoorbeeld in een veel te lage dosis in het voer aanwezig zijn. Het verdient dus aanbeveling om je eerst goed in te lezen voordat je een voeding kiest, of de hulp in te schakelen van een voedingstherapeut. Een in mijn ogen belangrijk punt is een voldoende gehalte dierlijke eiwitten in de brok. Een goede bespiering zorgt voor ontlasting van de gewrichten, en senioren hebben sowieso een hogere behoefte aan eiwit. Daarnaast is een overdaad aan koolhydraten ontstekingsbevorderend, en een hoger aandeel eiwit resulteert automatisch in een lager aandeel koolhydraten (aangezien koolhydraten een goedkope grondstof zijn, en deze dus vaak gebruikt worden om de voeding "te vullen"). Let er daarom op dat de voeding voldoende eiwitten van dierlijke oorsprong bevat. Voor een brokvoeding is dit zo tussen de 24 en 30%, bij een KVV zit dit normaalgesproken wel goed. Het is niet verplicht om het gehalte dierlijke en plantaardige eiwitten apart te vermelden, dus kijk goed of er voldoende dierlijke ingrediënten gebruikt worden. Let ook op met toegevoegd vers vlees. Vers vlees klinkt heel gezond als ingrediënt, maar wanneer er vers vlees toegevoegd wordt, lees je het aandeel vóór de bereiding. Echter bevat vers vlees veel vocht dat verloren gaat tijdens het productieproces, en blijft er in het eindproduct minder dan een derde over. Om een goed gehalte dierlijke eiwitten te verkrijgen is het het mooist als er zowel vers vlees als vleesmeel (of alleen vleesmeel) aan de brok toegevoegd is. Let dus erg goed op en neem desnoods contact op met fabrikanten. Duur is ook niet altijd beter; soms ben je beter af met een supermarktbrok aangevuld met KVV en andere gezonde toevoegingen, dan een dure brok waar meer geld in de marketing gestoken wordt dan in het product zelf. Om een lang verhaal kort te maken: voedingsland is niet erg simpel en soms zelfs misleidend (helaas)!

Of je voor brok, KVV of BARF kiest is aan jezelf, het één is niet per se beter dan het ander. Het is vooral belangrijk dat je een kwalitatieve voeding kiest, die bij je hond past. Daarnaast ben ik persoonlijk voorstander om de voeding van je keuze als basisvoeding te beschouwen, en deze te verrijken met veel verschillende verse toevoegingen. Vooral plantaardige voedingsmiddelen bevatten in hun verse vorm zo enorm veel fytonutriënten, daar kan een brokje of bakje bevroren vlees gewoon niet aan tippen. Fytonutriënten zijn bioactieve stoffen die niet worden gezien als essentiële voedingsstoffen, maar die wel geassocieerd worden met vele positieve gezondheidseffecten. Deze effecten hebben eigenlijk altijd te maken met het op de één of andere manier remmen van ontsteking. Aarzel dus niet om je hond dagelijks een portie groente, kruiden en/of fruit te geven. Groente is daarnaast caloriearm, waardoor je weinig risico loopt om overgewicht te creëren. Om ervoor te zorgen dat je hond de groente kan verteren, dient het eerst gekookt te worden. In het vorige stuk leek het misschien alsof plantaardige ingrediënten vermeden moeten worden, maar dit is vooral omdat in kant-en-klaar voedingen vooral vaak granen als plantaardig ingrediënt gebruikt worden, en deze bevatten een veel hoger gehalte aan koolhydraten dan groentes, kruiden en de meeste fruitsoorten. Daarnaast blijft er na bewerking weinig over van de bioactiviteit van fytonutriënten. Ga dus voor vers :)

Supplementen voor honden met artrose

Vergeet de supplementen ook zeker niet; deze kunnen je hond goed ondersteunen in het afremmen van het ontstekingsproces en het verminderen van pijn. Persoonlijk ben ik fan van het afwisselen van supplementen, bijvoorbeeld drie maanden UC-II en boswellia, dan eens een maand of drie glucosamine+chondroïtine+MSM en PEA, en dan weer beginnen met UC-II en boswellia. Op deze manier krijgt het lichaam om de zoveel tijd een nieuwe prikkel en voorkom je dat er gewenning optreedt. Omega-3 kan wel altijd! En als je merkt dat je hond het echt beter doet wanneer hij een bepaald supplement blijft krijgen, moet je dat ook zeker doen uiteraard!

Omega-3

Omega-3 is een ontstekingsremmende verbinding en bewezen effectief bij artrose. Er zijn verschillende soorten omega-3 vetzuren, waarvan EPA en DHA voordelen hebben voor je hond. Als je een omega-3 supplement koopt, kijk dan altijd naar het aandeel EPA en DHA en niet naar de totale hoeveelheid omega-3. Lijnzaad wordt ook vaak als bron van omega-3 aanbevolen. Voor honden is dit helaas geen goede bron omdat zij het alfa-linoleenzuur niet efficient om kunnen zetten in EPA (minder  dan 10% wordt omgezet). De hoeveelheid EPA en DHA die je hond nodig heeft is 310mg per kg lichaamsgewicht tot de macht 0,75, oftewel:

310x(lichaamsgewicht in kg)^0,75= hoeveelheid EPA+DHA in miligram

Tot 370mg per kg lichaamsgewicht^0,75 is veilig. Goede bronnen van omega-3 zijn visolie, krillolie en groenlipmossel. Groenlipmossel bevat glycosaminoglycanen (chondroïtinesulfaat), omega-3 vetzuren (EPA en DHA), mineralen (zink, koper en mangaan) en vitamine C en E. Het lijkt vooral een positief effect te hebben op artrose vanwege de omega-3. Een in vitro studie deed onderzoek naar de verschillende mechanismen waarop deze omega-3 bronnen werken. Hoewel ze alledrie effectief waren, bleek krillolie het beste te zijn, gevolgd door visolie en als laatste groenlipmossel. 

Glucosamine
Glucosamine is een precursor van glycosaminoglycanen, een hoofdbestanddeel van kraakbeen. Supplementeren met glucosamine lijkt dus logisch, maar de resultaten van wetenschappelijke onderzoeken zijn niet eenduidig. Het lijkt erop dat het effect per individu verschilt, en dat de ene hond er dus wel profijt van heeft en de andere hond geen verschil merkt. Omdat er geen schadelijke effecten bekend zijn, is het veilig om het te proberen. Glucosamine is op zichzelf instabiel en moet daarom gebonden worden aan een ander molecuul, vaak is dit sulfaat of HCl. De HCl vorm lijkt beter te werken en wordt het meest gebruikt in onderzoeken, in deze onderzoeken ben ik doses tot 2000mg per dag tegengekomen. Vaak wordt het gegeven in combinatie met chondroïtine en MSM, omdat dit het effectiefst lijkt te zijn. Met dit supplement moet er een spiegel opgebouwd worden, waardoor het dus even kan duren voordat je resultaat ziet. Na 1 tot 3 maanden zou het effect zichtbaar moeten zijn.

UC-II
Ongedenatureerd collageen type II, oftewel UC-II, lijkt veelbelovend. Meerdere studies hebben positieve effecten op artrose gevonden, zoals vermindering van pijn en stijfheid. Het heeft waarschijnlijk een anti-inflammatoire werking. Wel lijkt het enige tijd nodig te hebben. De meeste studies duurden enkele maanden, waarbij op het moment van stoppen bij sommige onderzoeken nog steeds een afname van pijn werd gemeten. Er werden geen bijwerkingen gevonden, dus ook dit supplement is veilig om te proberen. De gebruikte dosis in bijna alle onderzoeken is 10mg per dag. Twee studies die de supplementen UC-II en glucosamine (in HCL vorm) + chondroïtine met elkaar vergeleken, zagen dat UC-II alleen het effectiefst was. Gegeven in combinatie met glucosamine + chondroïtine was er minder effect gemeten, maar wel meer dan glucosamine + chondroïtine alleen.

Kurkuma
De effectieve stof in dit gele stofje is curcumine. In vitro zijn er onder andere anti-catabolische (afbraak) en anti-inflammatoire eigenschappen geobserveerd, wat het interessant maakt in de strijd tegen artrose. In vivo zijn de resultaten helaas wisselend, maar omdat er geen bijwerkingen bekend zijn is het in principe veilig om te proberen. Bij maag- of darmontstekingen kan kurkuma te prikkelend zijn, dus dan is het beter om een ander supplement te kiezen.

Boswellia

Boswellia serrata is een tropische wierookboom, die ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen heeft. Verder remt het de activiteit van bepaalde kraakbeenafbrekende enzymen en ontstekingsbevorderende stoffen. Daarnaast is boswellia ook anti-inflammatoir op het darmslijmvlies. Het wordt vaak gegeven in combinatie met kurkuma of glucosamine+chondroïtine+MSM. Ook hier duurt het even voordat het effect zichtbaar is; zo'n 8 weken. De aanbevolen dosering is 400mg per 10kg lichaamsgewicht.

Multivitamine

Ondanks dat vele hondenvoedingen "compleet" genoemd worden, lopen honden toch vaker tekorten op dan gedacht. Vele honden krijgen dag in dag uit hetzelfde voer, in tegenstelling tot hun eigenaren die waarschijnlijk elke dag van de week iets anders voor zichzelf koken (of dat zouden ze moeten doen, in ieder geval ;) ). Het is dus niet vreemd dat er na verloop van tijd tekorten ontstaan. Er zijn inmiddels dan ook meerdere merken die een supplement met vitamines en mineralen aanbieden. Er zijn meerdere vitamines betrokken bij de opbouw en het behoud van kraakbeen. Vitamine C is nodig bij de kraakbeensynthese, en het is een belangrijke antioxidant (zie hierna). Ook vitamine D is belangrijk bij de kraakbeensynthese; en een tekort vergroot de afbraak van kraakbeen zelfs. Het mineraal mangaan is een belangrijke co-factor in de aanmaak van bot en kraakbeen. Maar: een te hoge vitamine A-inname kan de kraakbeensynthese remmen. Denk er ook aan dat deze preparaten niet naadloos aansluiten op de basisvoeding. Het veiligste is dus om deze supplementen zo nu en dan als kuur te geven, bijvoorbeeld tijdens de ruiperiodes of tijdens of na een slechte periode, en eventueel in een lagere dosering dan aanbevolen. Wanneer je hond een aandoening heeft waarbij hoge doseringen van bepaalde vitaminen of mineralen ongewenst is, zoals koperstapeling of blaasgruis, is het niet aan te raden dit zomaar te geven.

Antioxidanten
Antioxidanten zijn stoffen die vrije radicalen die in het lichaam ontstaan onschadelijk maken, en hierdoor een ontstekingsremmend effect hebben. Er bestaan ontzettend veel stoffen die dit effect hebben. Meerdere vitaminen hebben bijvoorbeeld een antioxiderende werking. Groente en fruit bevatten vaak veel antioxidanten. Bosbessen zijn bijvoorbeeld echte antioxidantenbommetjes. Het geven van 20 gram bosbessen per dag is dan ook effectief gebleken in het verhogen van antioxidanten in de circulatie. Als je hond deze lust, zou dit ook een vervanging kunnen zijn van beloningskoekjes, die vaak veel ongezonde ingredienten bevatten.

PEA

PEA, oftewel palmitoylethanolamide, is een lichaamseigen stof die ontstekingsremmend, pijnstillend en celbeschermend werkt. Bij een schadelijke prikkel reageert de cel met het aanmaken van PEA. Dit kan van alles zijn; zuurstoftekort, beschadiging door trauma van buitenaf, maar ook door bijvoorbeeld ontstekingen. Bij chronische problemen (zoals artrose) wordt PEA soms versneld afgebroken in de cel. Het kan dus een nuttig supplement zijn bij deze aandoening. Uit onderzoek bleek zelfs dat PEA effectiever is dan sommige pijnstillers bij chronische klachten! 

Het molecuul is al vroeg in de evolutie ontstaan, en is hierdoor betrokken bij vele processen. Het maakt ook dat er geen bijwerkingen bekend zijn. Hierdoor kun je voor middelgrote en grote honden rustig de dosis aanhouden die op het etiket vermeld staat (vaak 3x per dag 400mg). Voor kleine honden kun je beginnen met de halve dosis. Vaak kan na verloop van tijd de dosis verlaagd worden. Ook kan het veilig naast (pijn)medicatie gegeven worden. PEA heeft zowel een snel als een langzamer werkingsmechanisme, dus probeer het minimaal 2 maanden.

Wat niet te geven:

Grote hoeveelheden koolhydraten
Een hond heeft meer aan eiwitten (en vetten) dan aan koolhydraten. Granen bestaan voornamelijk uit koolhydraten en kunnen de bloedsuikerspiegel laten  fluctueren, wat een negatief effect op chronische ontsteking heeft. Daarnaast kan een overdaad aan koolhydraten een dysbiose in het microbioom veroorzaken, en bevatten granen antinutriënten die de opname van bepaalde mineralen belemmeren en de darmwand kunnen aantasten. Bij gevoelige honden ontstaan zo intoleranties. Granen zitten voornamelijk in brokvoeding, vaak hoe goedkoper het merk hoe meer er in zit (maar let goed op, sommige erg dure brokken bevatten ook grote hoeveelheden koolhydraten!). Een graanvrije brok is niet perse beter; hierin zit vaak ter vervanging van granen een ander ingrediënt verwerkt dat veel koolhydraten bevat, zoals aardappel of maïs. Kijk vooral op het etiket, de ingrediënten staan op volgorde van aandeel genoemd. Hoe hoger in het lijstje, hoe groter het aandeel. Wanneer het eerstgenoemde ingrediënt een koolhydraatbron is, kun je het beter links laten liggen. Let er ook op dat fabrikanten hun ingrediënten mogen splitsen, hierdoor kunnen zij het lijstje mooier laten lijken dan het is. Tarwe kan zo vermeld worden als tarwemeel, tarwegluten, tarwezetmeel, etc, waardoor deze ingrediënten lager in het lijstje komen en zo een vleesingrediënt vooraan kan komen te staan. Ook kun je in de analyse kijken naar het percentage koolhydraten. Koolhydraten hoeven niet in de analyse vermeld te worden, maar je kunt het berekenen door 100 - %eiwit - %ruw as - %vet - %vocht (zo’n 10%, hoeft onder de 14% niet vermeld te worden) - %vezel = %koolhydraten. Kies een voer met maximaal 40% koolhydraten, maar liever nog minder. Als je rauw vlees voert voer je waarschijnlijk niet teveel koolhydraten.

Omega-6
In commerciële hondenvoeding zit vaak een hoog aandeel omega-6 vetzuren, omdat deze goedkoper zijn. Vetten en oliën die veel omega-6 vetzuren bevatten zijn zonnebloemolie, sojaolie en maisolie, maar ook bak- en braadvetten, margarine en halvarine. De betere (vaak duurdere) merken zorgen meestal wel voor een goede omega-3/6 balans. Omega-6 is ontstekingsbevorderend wanneer de hond hier teveel van binnenkrijgt. Probeer dus een voeding te kiezen waarbij de omega vetten in balans zijn gebracht en/of extra inname van omega-6 te vermijden.

Toegevoegd zout en suiker
Een hond eet van nature weinig zout, en is er dus niet op gemaakt om dit binnen te krijgen. Ook toegevoegde suikers heeft een hond helemaal niets aan. Beide kun je dus beter links laten liggen om de gezondheid van je hond te bevorderen.

In het algemeen geldt dat hoe meer een voedsel bewerkt is, hoe meer ontstekingsbevorderend het is omdat er veel ongezonde stoffen aan toegevoegd zijn, of ontstaan tijdens het bewerkingsproces. Dit geldt voor zowel hondenvoeding als mensenvoeding. Let daarom op met voedsel van tafel geven. Het westerse dieet bevat over het algemeen veel omega-6, zout, en toegevoegde suikers. Maar wanneer je voor jezelf met verse ingrediënten kookt, laat je hond dan vooral gezellig mee-eten :)

Omgeving

In de dagelijkse leefomgeving kun je ook het een en ander aanpassen om het voor je hond makkelijker te maken:

Kies een orthopedisch kussen voor je hond dat groot genoeg is, liefst zonder opstaande randen.   Een orthopedisch kussen ondersteunt de gewrichten en voorkomt zo extra stijfheid. Let op dat je hond niet té diep wegzakt, dit bemoeilijkt juist weer het opstaan!

Vermijd gladde vloeren! Als je een gladde vloer hebt, bedek deze dan zoveel mogelijk met vloerkleden (met antislipmat eronder). Vooral op plaatsen waar je hond veel (kan) uitglijden en/of grip nodig heeft. Denk aan situaties zoals wanneer je hond in de gaten krijgt dat jullie gaan wandelen en hij enthousiast naar de deur rent, en vlak voor de deur plat op de rem gaat. Op een gladde ondergrond is de kans groot dat hij dan wel eens in een spagaat terechtkomt. Hetzelfde geldt wanneer hij naar het raam toe rent omdat hij buiten iets ziet. Denk ook aan plaatsen waar hij bochtjes moet maken of af moet zetten, zoals voor de bank als hij op en van de bank springt (als hij dit mag ;) en eigenlijk is het nog beter om helemaal nergens op en af te springen). Maar observeer je hond ook eens als hij staat te eten. Glijden zijn pootjes echt niet langzaam weg? Stel jezelf voor dat het geijzeld heeft en je moet over de gladde stoep lopen, dan zul je je spieren extra aan moeten spannen tijdens het lopen en alsnog kan je voet dan even wegglijden. En dat is dan alleen nog het lopen, wat als je moet rennen, of ergens op of vanaf moet springen met deze gladde ondergrond? Dat is hoe een gladde vloer voor een hond is. Je helpt hem dus enorm door op zulke plekken kleden of matjes te leggen!

Vermijd zoveel mogelijk op- en afsprongen en trappen , en denk ook aan de tuin! Kijk of je loopplankjes of kleinere tussenopstapjes kunt maken, zodat je hond niet hoeft te springen. Voor de auto zijn er speciale inklapbare of uitschuifbare loopplanken verkrijgbaar.

Laat je hond niet koud worden. Kou kan de pijn verergeren, doordat omliggende spieren stijf worden en omdat kou de pijnreceptoren gevoeliger maakt. Wel is het belangrijk dat de hond ook in de winter in beweging blijft. Helaas is het winterweer niet altijd even aanlokkelijk. Dit kun je oplossen door hem binnenshuis meer te laten bewegen , bijvoorbeeld met spelletjes. Als je hond het buiten snel koud krijgt, kun je hem een deken/jas aandoen. Bij een hondenjas denk je misschien eerder aan de chihuahuas van celebrity's die in de nieuwste designerkleding gehuld worden, maar er zijn ook functionele warme en waterdichte hondendekens verkrijgbaar in alle maten en types! In dit Duitstalige artikel kun je thermografische foto's bekijken van het warmteverlies van honden met verschillende vachtsoorten en met en zonder deken. Verder bestaan er nog de therapiedekens, zoals die van Back on Track (infrafood) en Recuptex (magneetdeken). Het effect hiervan is niet bewezen, maar toch zijn er veel positieve meningen over. Je kunt kiezen voor een therapiedeken die ook warm en waterdicht is, dan is je hond er sowieso bij gebaat en wie weet doet het therapeutische gedeelte iets extras! Let er ook op dat de slaapplek van je hond warm genoeg is. Ook dit is natuurlijk erg individueel, sommige honden zullen graag bij de verwarming liggen, terwijl anderen voldoende hebben aan een kussen om ze tegen de kou van de vloer te beschermen.

Beweging voor een hond met artrose

Het is zeer belangrijk dat de hond in beweging blijft. Rust roest, en in geval van artrose roest het nog sneller. Uit studies (zowel humaan als bij dieren) is gebleken dat de individuen die in (aangepaste) beweging bleven minder pijn hadden. Rustige, gelijkmatige beweging zonder gekke fratsen is het beste. Met beweging houd je de fascia (het bindweefsel dat o.a. de spieren en gewrichten bekleedt) soepel. Immobilisatie zorgt ervoor dat er meer verbindingen tussen de lagen fascia ontstaan, dit merk je bijvoorbeeld als je 's ochtends opstaat en eerst wat stijver bent. Wanneer je hond langdurig weinig beweegt en niet zijn volledige bewegingsbereik benut, ontstaan er zoveel verbindingen dat het bewegingsbereik achteruit gaat. Wanneer hij dan toch weer eens een wat gekkere beweging maakt of uitglijdt bijvoorbeeld, ontstaat er pijn omdat de fascia deze bewegingen niet meer aankunnen. Het is dus erg belangrijk om je hond te laten bewegen en soepel te houden, maar dit moet wel gedoseerd gebeuren.

Artrose gaat gepaard met betere en mindere dagen, pas hier ook de beweging op aan. Beoordeel de huidige staat van je hond thuis, als hij niet enthousiast en/of overprikkeld is. Honden leven in het nu, en wanneer honden enthousiast raken kunnen zij over hun pijngrens heen gaan zonder erbij stil te staan dat ze daar de rest van de week misschien last van hebben. Wanneer je hond gek is op balletjes en je met hem naar het park gaat, zal hij waarschijnlijk vol overgave achter de bal aanrennen. Een hond denkt niet na over de gevolgen van zijn acties, dus jij als eigenaar moet hem goed in de gaten houden en bepalen wat hij wel en niet kan doen. De hond zal geen rekening houden met het feit dat hij nog terug moet lopen. Ook zijn honden over het algemeen loyale dieren, waardoor ze over hun grenzen heen kunnen gaan als hen gevraagd wordt iets te doen wat eigenlijk niet verstandig is.

Spelletjes als balgooien zijn helaas niet geschikt voor een hond met artrose. Ter vervanging hiervan kun je indien mogelijk naar het water gaan om in het water te apporteren. Zwemmen is erg geschikte beweging, dit geeft namelijk erg weinig belasting op de gewrichten. Maar ook (rustig) naast de fiets lopen en wandelen, bij voorkeur op vlak, gelijkmatig terrein. Voorkom zoveel mogelijk springen, plotseling wegsprinten, afremmen en omkeren. Probeer je hond mentaal moe te maken met dingen als hersenwerk of speuren. Zo kan hij zijn energie kwijt zonder teveel fysieke belasting. Ook zijn stabiliteitsoefeningen erg nuttig om je hond sterk te houden, hoe sterker zijn spieren hoe meer de gewrichten ontlast worden. Verder is zwakte van de achterhand een bekend probleem bij oudere honden. Het kan zinvol zijn om vroeg te beginnen met het trainen van de achterhandspieren, bij de eerste subtiele tekenen dat dit probleem zijn intrede gaat doen. Ten eerste voorkomt dit extra belasting van de gewrichten ten gevolge van deze zwakte. Ten tweede heb je het probleem artrose waar je rekening mee moet houden; niet elke oefening zal geschikt zijn waardoor het (nog) moeilijker kan worden om de kracht terug te trainen. De eerste oefening uit dit artikel is over het algemeen veilig uit te voeren, net als het zwemmen. Gelukkig zijn er talloze oefeningen om de spieren te trainen die weinig impact op de gewrichten hebben. Informeer eens bij een balans en coördinatie instructeur of fysiotherapeut!